علی مزروعی،
سفر قریب‌الوقوع سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، به چین و حضور غلامحسین اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه، در اجلاس رؤسای قضایی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، نشان‌دهنده تلاش ایران برای تقویت روابط با قطب‌های اقتصادی آسیا، به‌ویژه چین است. این اقدامات در حالی انجام می‌شود که ایران همزمان مذاکراتی برای تنش‌زدایی و رفع تحریم‌های ظالمانه با آمریکا و کشورهای غربی دنبال می‌کند. پیگیری مذاکرات با چین نشان می‌دهد که تهران علی‌رغم تلاش برای رفع تحریم‌های ضد‌ایرانی تمام تمرکز خود را در حوزه دیپلماسی روی این موضوع نگذاشته و همچنان به راهبرد خنثی‌سازی تحریم‌ها از طریق توسعه روابط با سایر قطب‌های اقتصادی جهان پایبند است.
دیپلماسی ایران در سال‌های اخیر نشان‌دهنده تلاش برای ایجاد توازن میان شرق و غرب است. بااین‌حال، چالش‌های داخلی، از جمله تلاش برخی جریان‌ها برای تخریب روابط با چین، می‌تواند مانعی در مسیر این دیپلماسی باشد. حریری، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین اما به این تخریب‌ها اینگونه واکنش نشان داد که متهم کردن چین به عدم پرداخت بدهی‌هایش به ایران درحالی صورت می‌گیرد که این کشور حتی یک ریال از پول نفت خریداری‌شده از ایران را نگه نداشته است. برخلاف رویکردهای قطبی‌شده که ایران را به همسویی یک‌جانبه به شرق یا غرب توصیه می‌کنند تهران برای موفقیت در یک دیپلماسی چندجانبه باید با حفظ استقلال خود، از ظرفیت‌های کشورهای دوست مانند چین استفاده کند و همزمان مذاکرات با غرب را با حفظ عزت ملی پیش ببرد.
یک ریال پول نفت ایران در چین نمانده است
در اظهاراتی که اخیراً در رسانه‌ها بازتاب یافت، مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین، به ادعاهای مطرح‌شده در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری سال گذشته واکنش نشان داد. او اظهار داشت: «یادتان هست ۷، ۸ ماه پیش یکی از نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری به دروغ گفت چین از ما نفت می‌خرد، پولش را نمی‌دهد؟! یک ریال از پول نفت ما در چین نمانده است. چین روزی ۱.۷ میلیون بشکه از ایران نفت می‌خرد، پولش را هم کامل می‌دهد، آن‌وقت به او فحش هم می‌دهند!» این حجم از صادرات نفت، که بخش قابل‌توجهی از درآمد ارزی ایران را تأمین می‌کند، نشان‌دهنده نقش حیاتی چین در اقتصاد ایران است. این اظهارات در شرایطی مطرح می‌شود که برخی در داخل کشور با طرح ادعاهای غیرمستند، سعی در تخریب روابط ایران و چین دارند.
دیپلماسی یعنی تنوع در روابط خارجی نه کج شدن به سمت شرق و غرب
رهبر انقلاب اسلامی در دیدارهای اخیر خود بارها بر ضرورت گسترش روابط با قطب‌های اقتصادی آسیا تأکید کرده‌اند. ایشان در سخنرانی اخیر خود در دیدار با مسئولان ارشد سه قوه با تأکید بر گسترش روابط تجاری از مسئولان نظام خواستند تا روابط اقتصادی با کشورهای منطقه و همچنین کشورهایی مثل چین، هند و روسیه که قطب اقتصادی‌اند را روان کنند. این دیدگاه در سیاست خارجی دولت نیز مورد تاکید قرار گرفته است.
در همین راستا، سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، قرار است در روزهای آینده به چین سفر کند. این سفر با هدف هماهنگی‌ها در مورد مذاکرات با آمریکا، تقویت روابط دوجانبه و پیگیری اجرای توافق‌نامه همکاری ۲۵ساله انجام می‌شود. عراقچی پیش از این در مصاحبه‌ای با راشاتودی اظهار داشت: «فکر می‌کنم که ایران، چین و روسیه، در یک حرکت هماهنگ، می‌توانند گام‌های موثری را در راستای صلح و امنیت بین‌الملل بردارند و ما در این جهت جدی هستیم.» عراقچی در این مصاحبه همچنین با توصیف کردن روسیه به عنوان «دوست دوران سختی» تأکید کرده بود که ایران این دوستی را فراموش نکرده و طبیعی است که مواضع‌مان را هماهنگ کنیم. تعبیر «دوست دوران سختی» پیش از این در پایان کتاب راز سر به مهر در مورد چین نیز به کار برده شده بود. کتابی که با جمع آوری خاطرات عراقچی، تخت‌روانچی و ظریف در مورد مذاکرات هسته‌ای جمع‌آوری شده بود. همزمان با برنامه‌ریزی برای سفر عراقچی به چین، رئیس قوه قضائیه نیز برای شرکت در بیستمین اجلاس رؤسای نظام قضایی کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای به هانگژو چین سفر کرد. این اجلاس فرصتی برای تقویت همکاری‌های قضایی و حقوقی میان کشورهای عضو، از جمله ایران و چین، فراهم می‌آورد.
خلع سلاح تیم دیپلماسی با دستور کار حمله به چین
علی‌رغم تلاش‌های دولت برای تقویت روابط با چین، برخی جریان‌های داخلی با طرح ادعاهای غیرمستند، سعی در تخریب این روابط دارند. این جریان‌ها با بزرگ‌نمایی مشکلات و نادیده گرفتن دستاوردهای روابط ایران و چین، به‌دنبال تضعیف دیپلماسی متنوع ایران هستند. برخی گروه‌های سیاسی در داخل ایران با هدف جلب نظر غرب، به‌ویژه آمریکا، سعی دارند روابط ایران با چین و روسیه را کم‌اهمیت جلوه دهند. این گروه‌ها معتقدند که ایران باید با فاصله گرفتن از شرق و امتیازدهی به غرب، به‌ویژه در مذاکرات هسته‌ای، تحریم‌ها را رفع کند. خروجی چنین نگاهی باعث شد تا در سفر رئیس‌جمهور چین به ایران در دولت دوازدهم به نحوی نا‌مطلوب از شی جین پینگ استقبال شود تا او ترجیح دهد سفر سه‌روزه‌اش را به ۲ روز تقلیل دهد. همین برخوردها باعث شد تا در انتهای کتاب راز سر به مهر این اعتراف آورده شود که دولت وقت ایران دوستان دوران سختی را از خود رنجاند. این درحالی است که تضعیف روابط با چین و روسیه به معنای محدود کردن سبد دیپلماسی ایران است. این رویکرد نه‌تنها به رفع تحریم‌ها کمکی نمی‌کند، بلکه ایران را در موضع ضعف قرار داده و دست طرف مقابل را برای تحمیل خواسته‌های خود پرتر می‌کند.
برنامه ۲۵ ساله جدی گرفته شود
روابط ایران و چین در سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین محورهای دیپلماسی ایران تبدیل شده است. توافق‌نامه همکاری ۲۵ساله که در سال ۱۳۹۹ امضا شد، چهارچوبی برای گسترش همکاری‌ها در حوزه‌های مختلف، از جمله انرژی، زیرساخت، فناوری و تجارت فراهم کرده است. چین بخش زیادی از میزان صادرات نفت ایران را به خود اختصاص داده است. این همکاری نه‌تنها به ایران کمک کرده تا در برابر تحریم‌های آمریکا مقاومت کند، بلکه به چین نیز امکان دسترسی به منابع انرژی پایدار را فراهم کرده است. علاوه بر حوزه انرژی، چین در پروژه‌های زیرساختی ایران نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. شرکت‌های چینی در پروژه‌های راه‌آهن، بندر و انرژی‌های تجدیدپذیر ایران سرمایه‌گذاری کرده‌اند. این سرمایه‌گذاری‌ها به ایران کمک می‌کند تا زیرساخت‌های خود را تقویت کند و وابستگی به درآمدهای نفتی را کاهش دهد. جدیت در اجرای توافق‌نامه ۲۵ساله و تبدیل آن به پروژه‌های دقیق زمانبندی‌شده هم روابط سیاسی با چین را در عرصه اقتصادی نقد می‌کند و هم قدرت چانه‌زنی بیشتر در میز مذاکره با آمریکا به ایران می‌دهد.