نویسنده: پدرو مونسون باراتا —
در نقشه ژئوپلیتیک، کوبا جزیره ای کوچک است. اما در نقشه کرامت انسانی، بسیار فرا تر از این ها است.
پدرو مونسون باراتا، مبارزه سرسخت کوبا علیه طولانی ترین محاصره اقتصادی در تاریخ مدرن را روایت می کند، داستانی از نبوغ، وقار و پیروزی اخلاقی در برابر ظلم امپراتوری ایالات متحده.
در نقشه ژئوپلیتیک، کوبا جزیره ای کوچک است. اما در نقشه کرامت انسانی، بسیار فرا تر از این ها است. بیش از شش دهه است که مردم کوبا نبردی وجودی را علیه طولانی ترین و ظالمانه ترین محاصره اقتصادی، تجاری و مالی در تاریخ مدرن آغاز کرده اند. این یک «تحریم» ساده نیست، اصطلاحی است که یک اقدام دو جانبه را بیان می کند. همان طور که فرمانده کل فیدل کاسترو روز توصیف کرد: « تحریم جنگی اقتصادی، تجاری، و مالی است که از تلاش برای به زانو درآوردن ما از طریق گرسنگی و بیماری دست برنمی دارد.»
ماهیت این سیاست از سپیده دم انقلاب آشکار شد. در یک یادداشت داخلی از وزارت امور خارجه ایالات متحده به تاریخ ۶ آوریل ۱۹۶۰ میلادی، لستر د. مالوری، توصیه کرد: « اکثریت کوبایی ها از کاسترو حمایت می کنند […] هیچ آپوزیسیون سیاسی موثری وجود ندارد […] تنها راه قابل پیش بینی برای از بین بردن حمایت داخلی، از طریق سرخوردگی، یاس و نارضایتی مبتنی بر سختی اقتصادی است […] باید فوراً از هر وسیلۀ ممکن برای تضعیف حیات اقتصادی کوبا استفاده شود […] با ممانعت از رسیدن پول و تدارکات به کوبا، تا کاهش دستمزدهای پولی و واقعی، ایجاد گرسنگی، ایجاد ناامیدی و سرنگونی دولت.»
این سند، اعتراف به جنایت علیه بشریت، و گواهی تولد محاصرۀ اقتصادی است. این یک اختلاف میان دولت ها نبود، بلکه یک استراتژی از پیش تعیین شده برای مجازات کل یک ملت، «ایجاد گرسنگی و ناامیدی» میان جمعیت غیر نظامی و در نتیجه شکستن ارادۀ آن ها بود. «جزیره مقاومت» یک شعار نیست؛ بلکه شرح حال روزانه ملتی است که در برابر این منطق نابود کننده، ظرفیت مقاومت را به ستون هویت خود تبدیل کرده است.
آمار موانع پیشرفت
برای درک ظرفیت مقاومت، ابتدا باید مقیاس موانعی را که کوبایی ها با آن مواجهند، درک کرد. آمار رسمی ارائه شده به مجمع عمومی سازمان ملل متحد، گویای این موضوع است. در این گزارش ، خسارت مستقیم به اقتصاد کوبا در سال اخیر به رقم نجومی ۷۵۵۶/۱ میلیون دلار رسید. این مبلغ نشان دهندۀ خسارت های ناشی از محاصره است، که در صورت عدم وجود آن، رشد اقتصادی جزیره به ۹/۲ درصد می رسید.
داده های زیر، تاثیرات محاصره در چند بخش را تجزیه و تحلیل می کنند و نشان می دهند که چگونه این محاصره هیچ هدف واحدی جز هجمۀ همه جانبه به بنیان های جامعه سوسیالیستی:
- تاثیر کلی: بدون خسارت ۷۵۵۶/۱ میلیون دلار در یک سال؛ رشد اقتصادی به ۹/۲ در صد می رسید.
- انرژی: خسارت ناشی از دو ماه محاصره برابر است با سوخت مورد نیاز برای تامین برق عادی کشور (۱۶۰۰ میلیون دلار آمریکا).
- بهداشت عمومی: خسارت ۱۶ روز محاصره برابر با بودجه کل تامین داروهای اساسی است (۳۳۹ میلیون دلار آمریکا).
- غذا:خسارت ۲ ماه محاصره برابر است با کل بودجه تامین سبد غذایی اساسی یارانه ای در سال (۱۶۰۰ میلیون دلار آمریکا).
- آموزش:خسارت ۵ ساعت محاصره برابر با هزینه مواد آموزشی برای تمام مراکز مراقبت از کودکان کشور است.
خسارت انباشت شده در طول بیش از شش دهه از ۱۷۰ میلیارد دلار فراتر رفته است. اگر قیمت های فعلی و تاثیر دلار در بازار بین المللی در نظر گرفته شود، این رقم به بیش از یک تریلیون دلار افزایش می یابد. این ها فقط داده های اقتصاد کلان نیستند؛ بلکه نشان دهنده بیمارستان هایی هستند که ساخته نمی شوند، غذایی که به سفره مردم نمی رسد و رویاهای توسعه ای که بر باد رفته است.
هزینه انسانی
تراژدی واقعی محاصره فراتر از گزارش های مالی، در رنج روزانه، در مبارزه روزانه برای ضروری ترین اقلام زندگی، احساس می شود.
- بهداشت همگانی تحت محاصره. سیستم بهداشت کوبا، افتخار انقلاب و نمونه ای برای جهان، تحت شرایط محاصره دائمی عمل می کند. این محاصره از خرید داروهای خط مقدم، تجهیزات پیشرفتۀ تشخیص بیماری ، قطعات یدکی و عناصر فعال برای تولید درصد بالایی از داروهای مورد نیاز کوبا، جلوگیری می کند. قانون ” تجارت و معامله با دشمن” دولت آمریکا، فروش محصولاتی با بیش از ۱۰ درصد قطعات ساخت ایالات متحده را به کوبا ممنوع می کند که تقریباً تمام فن آوری های پیشرفته پزشکی را در بر می گیرد.
علاوه بر این، ایالات متحده به طور فعال همکاری پزشکی بین المللی کوبا را که سنگ بنای همبستگی جهانی ما است، مورد آزار و اذیت و تحریم قرار می دهد. این استراتژی شامل کارزارهای تهمت زدن به ماموریت های پزشکی آن و مهم تر از همه، اجرای تحریم های فراسرزمینی است که کشورهای ثالث را به دلیل استخدام بریگادهای پزشکی کوبایی مجازات می کند. به علاوه، محاصره مالی به طور مستقیم مانع پرداخت هزینۀ این خدمات می شود، که کوبا را از درآمد حیاتی محروم کرده و جمعیت آسیب پذیر در سراسر جهان را از مراقبت های حیاتی محروم می کند و این تلاشی عمدی برای خفه کردن یک منبع کلیدی دیپلماتیک و بشر دوستانه است.
نمونه ملموس و تکان دهنده محاصره از ارائه خدمات بهداشتی به مردم کوبا:
- تنها ۱۶ ساعت خسارت ناشی از محاصره، معادل هزینه تمام انسولین مورد نیاز افراد دیابتی در کوبا به مدت یک سال است.
- در طول همه گیری کوید-۱۹، کوبا موافقت کرده بود که دستگاه تنفس مصنوعی حیاتی ریه را از یک شرکت سوئیسی خریداری کند. یک شرکت آمریکایی این کارخانه سوئیسی را خریداری کرد و بلافاصله قرارداد با کوبا را لغو کرد و بیماران را در شرایطی بحرانی بدون تجهیزات نجات بخش رها کرد. کوبا به لطف توانایی علمی و فنی خود توانست تولید این تجهیزات را در داخل کشور با سرعت بسیار بالایی آغاز کند.
- این کمبود ناشی از تحریم، لیست انتظار جراحی بیش از ۹۴۰۰۰ نفر ، از جمله هزاران کودک و بیمار سرطانی، را ایجاد کرده است که رنج آن ها بی جهت طولانی شده است.
موانع غذایی
امنیت غذایی یکی از اهداف مستقیم علیه کوبا است. کوبا ناگزیر باید حدود ۷۰ درصد مواد غذایی مصرفی خود را وارد کند، اما محاصره هزینه اضافی ۳۰ تا ۴۰ درصدی را تحمیل می کند و آن را مجبور به خرید از بازارهای دور دست و یافتن راه هایی برای فرار از تحریم ها می کند. در داخل، کشاورزی از وضعیت بحرانی رنج می برد: بخش قابل توجهی از زمین های زراعی به علت کمبود ماشین آلات، قطعات یدکی، سوخت و کود به درستی قابل بهره برداری نیست. در سال ۲۰۱۹، کمبود سوخت مانع از کاشت برنج در بیش از ۱۲۰۰۰ هکتار شد که به ۱۹۵۰۰۰ تن غذایی تبدیل می شد که هرگز به سفره کوبایی ها نرسید.
این محاصره به طور مساوی بر همه بازیگران اقتصادی کشور تاثیر می گذارد. این محاصره بین نهادهای سوسیالیستی دولتی و بخش خصوصی تمایزی قائل نمی شود؛ هر دو حوزه را به طور یکسان سرکوب می کند. برای کارگرانِ خود-اشتغال، و نهادهای خرد، کوچک و متوسط، محاصره به همان اندازه سختگیرانه است. آن ها واردات لوازم، مواد اولیه، تجهیزات یا قطعات یدکی از ایالات متحده یا در مواردی که بیش از ۱۰ درصد قطعات آمریکایی دارند، منع کرده اند، که این امر ظرفیت تولید و ارائه خدمات را به طرز وحشیانه ای محدود می کند.
دسترسی به پلاتفرم های پرداخت برخط، نرم افزارها و فن آوری های ضروری برای مدیریت و رشد کسب و کار ها نیز مسدود شده است. این سیاست عمدی به دنبال خفه کردن همه ابتکارات اقتصادی در جزیره است و نشان می دهد که هدف نهایی، فلج کردن تمام زندگی تولیدی کوبا، صرف نظر از الگوی مدیریتی آن است.
انسداد مالی و انرژی
کوبا عملاً از سیستم مالی بین المللی جدا شده است. ده ها بانک خارجی از ترس تحریم های چند میلیون دلاری ایالات متحده ، تراکنش های مالی با کوبا را قبول نمی کنند. این امر مانع پرداخت هزینه غذا، دارو و سوخت می شود. حواله های مالی، که شریان حیاتی بسیاری از خانواده ها است، عمداً مسدود شده است. این سیاست توسط دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، که به شدت از تشدید محاصره حمایت کرده است، تقویت شد.
بحران انرژی به ویژه به زندگی شهروندان عادی، لطمه می زند. آزار و اذیت تانکرهای نفتی و شرکت های تامین کننده باعث کمبود مزمن سوخت شده و خاموشی های گسترده ای را ایجاد کرده است که اقتصاد را فلج می کند، مواد غذایی در یخچال ها را خراب می کند و خانه ها را در تاریکی و گرما فرو می برد. خسارت ناشی از تنها ۵ روز محاصره برابر با بودجه مورد نیاز برای تعمیر یکی از نیروگاه های اصلی حرارتی این کشور است.
محاصره ایالات متحده با جلوگیری فعال از بازدیدکنندگان و سرمایه گذاران، صنعت گردشگری بین المللی کوبا، موتور اقتصادی آن، را به شدت فلج می کند. مقررات ایالات متحده، اکثر شهروندان آمریکایی را از سفر آزادانه به این جزیره منع می کند و شرکت های خارجی را به جریمه های سنگین برای انجام تجارت با هر نهاد کوبایی تهدید می کند، سرمایه گذاری ها را فراری می دهد و توسعه هتل ها، مسیرهای هوایی و ورود کشتی های گردشگری را محدود می کند. علاوه بر این ها، محدودیت های پیچیده مالی، انجام تراکنش های ساده، از پرداخت های کارت های بانکی گرفته تا نقل و انتقالات بانکی بین المللی را برای مجریان تور های توریستی، بسیار دشوار می کند و فضایی از عدم اطمینان ایجاد می کند که رشد را سرکوب می کند و مانع از رقابت کوبا در شرایط برابر در بازار گردشگری جهانی می شود.
رنج کوبایی ها
فراتر از مسائل مادی، محاصره زخم عمیقی بر روح ملی وارد می کند. زندگی به یک تلاش دائمی تبدیل می شود: از سپیده دم، فرد باید به دنبال برنامه ریزی باشد، تا چگونه بدون سوخت رفت و آمد کند، و یا چگونه دارو تهیه کند. این یک فشار روحی دائمی است که نسل به نسل منتقل می شود، زیرا بیش از ۸۰ درصد کوبایی ها از زمان تولد، تنها زندگی تحت محاصره را تجربه کرده اند. این فرسایش یک عارضه جانبی محاسبه شده است که برای تضعیف امید و شکستن وحدت طراحی شده است.
مکانیسم های مقاومت: نبوغ، عزت و همبستگی
در مواجهه با این چشم انداز، واکنش کوبا بسیار چشمگیر بوده است. این مقاومتی منفعلانه نیست؛ بلکه خلاقانه، سازمان یافته و عمیقاً همبستگی آفرین است.
جهانی در همبستگی با کوبا
مردم کوبا در این مقاومت تنها نیستند. در سراسر جهان، یک جنبش همبستگی قدرتمند و متنوع ریشه دوانده است که گویای رد قاطع محاصره ایالات متحده از سوی جامعه بین المللی است. در بیش از ۱۰۰ کشور، انجمن های دوستی و همبستگی با کوبا به طور فعال برای محکوم کردن سیاست ایالات متحده، شکستن محاصره رسانه ای و ارائه حمایت مادی تلاش می کنند. این گروه ها متشکل از سیاستمداران، روشنفکران، هنرمندان، اعضای اتحادیه های کارگری و شهروندان عادی، کاروان هایی را برای ارسال کمک های انسان دوستانه سازماندهی می کنند، کارزارهایی را برای بازگرداندن سرزمین اشغال شده ما، گوانتانامو، رهبری می کنند و از دولت های خود می خواهند که در مجامع بین المللی موضع قاطعی علیه محاصره اتخاذ کنند. این شبکه جهانی همبستگی، گواهی بر جایگاه اخلاقی کوبا و جبهه ای حیاتی در نبرد ایده ها است و ثابت می کند که مقاومت این جزیره عمیقاً با مردم عدالت خواه در همه جا طنین انداز است.
بسیج مردمی و نبرد دیپلماتیک
مردم کوبا بیکار نمی نشینند. مقاومت آن ها در بسیج گسترده، با راه پیمایی های تاریخی در کنار دیوارۀ حایل دریایی هاوانا (مالکون) و سراسر جزیره، و تظاهراتی مانند تظاهرات روز کارگر، که در آن میلیون ها نفر برای حمایت از انقلاب، محکوم کردن محاصره و اعتراض به قرار گرفتن ناعادلانه کوبا در فهرست حامیان دولتی تروریسم، که سناتور مارکو روبیو با قاطعیت از آن دفاع می کند، ابراز می شود. او اظهار داشته است: «ما باید از هر ابزاری برای تغییر «دموکراتیک» استفاده کنیم. [ افزودن به ] فهرست حامیان دولتی تروریسم یکی از آن ها است.» این موضع مبتنی بر یک دروغ فاحش است و نقش کوبا را به عنوان ضامن صلح در فرایندهایی مانند گفتگوها میان دولت کلمبیا و سازمان های چریکی نادیده می گیرد. هدف واقعی حضور کوبا در این فهرست غیر قانونی، سرکوب سیاسی است، نه مبارزه با تروریسم.
در سطح بین المللی، کوبا مبارزۀ حقوقی و اخلاقی بی نظیری را آغاز کرده است. مجمع عمومی سازمان ملل متحد به مدت ۳۳ سال متوالی با اکثریت قاطع آرا به قطعنامه ای که خواستار پایان دادن به محاصره اقتصادی است، رای مثبت داده است. در آخرین رای گیری، ۱۸۷ کشور از کوبا حمایت کرده اند و تنها ایالات متحده و «اسرائیل» در اقلیت ناچیزی قرار گرفتند. این پیروزی دیپلماتیک کوچکی نیست؛ بلکه تاییدی است بر این که تمام جهان بی عدالتی اعمال شده علیه این جزیره را به رسمیت می شناسد.
نوآوری به مثابه سلاحی برای حاکمیت
«خلاقیت یعنی مقاومت»، این در کوبا ریشه دوانده است. کوبا در مواجهه با نبود امکان واردات فن آوری، حاکمیت علمی و فن آوری چشمگیری را توسعه داده است. بخش بیوتکنولوژی، پرچم نهایی است: علیرغم به اصطلاح تحریم ها، کوبا واکسن های خود را علیه کووید-۱۹ (ابدالا و سوبرانا) تولید کرد و دارو و دانش آن را به بیش از ۵۰ کشور صادر می کند. درحالی که محاصره اقتصادی به دنبال منزوی کردن جزیره است، دانشمندان کوبایی کمبود را با نوآوری جایگزین کرده اند.
انترناسیونالیسم پزشکی، سنگر دیگری در این مقاومت است. تیپ های «ارتش روپوش سفید ها» به سراسر جهان سفر کرده اند و سلامت و همبستگی را به نیازمند ترین گوشه و کنارهای جهان برده اند، حتی در زمانی که خود کوبا با کمبود شدید مواجه بوده است. این عمل به اشتراک گذاشتن داشته های این جزیره کوچک، حامل پیام اخلاقی قدرتمندی به جهان است.
رئیس جمهور، میگل دیاز-کانل، با بیان این مطلب، روح مقاومت را تجسم می بخشد: «بله، محاصره وجود دارد … اما ما مردمی قهرمان و با وقار داریم – و این مهم ترین چیز است – و ما همیشه پیروز خواهیم شد.» این صرفاً یک لفاظی نیست، بلکه نتیجه منطقی شش دهه آزمون و خطا، سقوط و توان یابی مجدد، و تحقق عمیق ترین باورهای فیدل کاسترو است: «انسان ها ممکن است بمیرند، اما الگو ها هرگز نمی میرند! چنین مردمی هرگز شکست نمی خورند!»
مقاومت به مثابه پیروزی اخلاقی
در نهایت، «جزیره مقاومت» داستان مردمی است که اجازه نداده اند مجازات یک امپراتوری برایشان تعیین تکلیف کند. یادداشت مالوری، با اعتراف خودخواهانه و بداندیشانۀ خود مبنی بر تمایل به تحریک «گرسنگی و نا امیدی»، پاسخ خود را نه در تسلیم، بلکه در عزت و سرفرازی آهنین یافته است که تمام محاسبات سیاسی را به چالش کشیده است.
محاصره در هدف اساسی خود که نابودی انقلاب کوبا بود، شکست خورده است، اما در ایجاد سختی و رنج، موفقیت بی رحمانه ای داشته است، با این حال، در این شکست استراتژیک خود، عکس آنچه را که می خواست، رقم زده است: ملتی متحدتر، خلاق تر، محترم تر، تحسین شده تر و آگاه تراز حق تعیین سرنوشت خود.
هزینه انسانی محاصره، لکه ننگی بر وجدان کسانی است که آن را اعمال و از آن دفاع می کنند. اما، واکنش کوبا، با علم، هنر، آموزش و همبستگی ناگسستنی اش، یک پیروزی اخلاقی با ابعاد تاریخی را رقم می زند. مقاومت کوبا تنها برای بقای خود نیست؛ بلکه درسی برای تمام بشریت در مورد ظرفیت کرامت برای غلبه بر قدرتی ظالمانه است. تا زمانی که محاصره ادامه دارد، این جزیره به مقاومت خود ادامه خواهد داد و ثابت می کند که گاهی اوقات بزرگترین قدرت نه در کسانی که محاصره را تحمیل می کنند، بلکه در کسانی است که از درون، از پایین آوردن پرچم خودداری می کنند.
( یادداشت : دیدگاه های بیان شده در این مقاله، دیدگاه نویسنده است و بیانگر دیدگاه های هیچ نهاد کوبایی نیست.)
*
پدرو مونسون باراتا: سفیر و سرکنسول سابق کوبا در سائوپولو؛ محقق در مرکز تحقیقات سیاست بین الملل
منبع : المیادین انگلیسی،۱۹ اکتبر، ۲۰۲۵